يک ساز قديمي است که خاستگاه از آرياناي کهن، خراسان دوره اسلامي و افغانستان امروز که هم‌اکنون در قسمت‌هاي سيستان و بلوچستان و افغانستان کنوني مي‌باشد.به روايت تاريخ: اين سازواره بيش از يک هزار سال قدمت داشته و شخصي بنام“نتن خان”در عصر اکبر شاه،در دامنه‌هاي پامير بدخشان آن را اختراع کرده بوده که نخست به شکل ساز آرشه يي بوده و با آرشه يا کمان نواخته مي شده اما به مرور زمان تکامل يافته و در نهايت،امروز با ناخنک يا شهباز نواخته مي‌شود.ساز اخير قبلاً دو سيم داشته که بعدها يک سيم ديگر به آن اضافه شده‌است. اين ساز با کمانه به صدا درآمده و همان است که ما امروز آن را کمانچه مي‌ناميم.از نوازندگان اين ساز در افغانستان مي‌توان به استاد رحيم خوشنواز و همايون سخي و… در ايران مي‌توان به استاد بيژن کامکار و استاد حسين عليزاده،سيد علي مصطفوي،نيما عليزاده،پژمان تدين،محمد ابراهيم پوستين چي و… اشاره کرد. ميکس و مسترينگ
تنه رباب از چوب توت بي دانه ساخته مي‌شود که داخل آن تهي بوده و پوست روي رباب از پوست بزغاله ساخته مي‌شود،تارهايش در قديم “زه” يا روده بوده که استاد محمد عمر آن را بدل کرده و هم اکنون از تارهاي مخصوص پلاستيکي(ماهي گيري)است.رباب مجموعاً از چهار قسمت شکم،سينه دسته و سر تشکيل شده‌است،شکم در واقع جعبه‌اي به شکل خربزه ‌است که بر سطح جلويي آن، پوست کشيده شده و خرکي کوتاه روي پوست قرار گرفته‌است.سينه نيز جعبه‌اي مثلث شکل است که سطح جلويي آن،تا اندازه‌اي گرده ماهي و از جنس چوب است.در سطح جانبي سينه

(سطحي که هنگام نواختن در بالا قرار مي‌گيرد)، هفت گوشي تبعيه شده که سيم‌هاي تقويت کننده صداي ساز به دور آنها پيچيده مي‌شوند.بر سطح جانبي ديگر(سطح پائيني)،پنجره‌اي دايره‌ اي شکل ساخته شده‌است.دسته ساز نسبتاً کوتاه است و بر روي آن، حدود ده «دستان» بسته مي‌شود و بالاخره در سر ساز،مانند،تار جعبه گوشي‌ها قرار گرفته و در سطوح بالائي و پائيني اين جعبه هر يک سه گوشي تعبيه شده‌است،سطح جانبي جعبه گوشي‌ها کمي به طرف عقب ادامه يافته‌است.تعداد سيم‌ هاي رباب شش يا سه سيم جفتي است که سيم‌هاي جفت با يکديگر همصوت کوک مي‌شوند،سيمهاي رباب در قديم از روده ساخته مي‌شده در حاليکه امروز آنها را از نخ نايلون مي‌سازند و سيم بم روي نايلون روکشي فلزي دارد.رباب اساساً سازي محلي است و در نواحي خراسان و افغانستان معمول است.

سال ‌هاي قبل بهترين رباب‌ها در کابل ساخته مي شده که رباب سازان مشهوري مانند:واصل،سيد قريب،قادر و جمعه خان در کابل رباب مي‌ساختند.حالا نيز عيسي، عظيم و يوسف نواسه‌ هاي جمعه خان در کابل رباب مي‌سازند.
از ديگر سازندگان به نام اين ساز مي‌توان به استاد حسين قلمي اشاره کرد.

رباب صرير باب بهشت است

مولانا هم در شعر هايش و هم در زندگي روزانه‌اش که با سماع و موسيقي پيوندي تنگاتنگ داشته است؛مهري شگفتي انگيز به موسيقي وا مي‌نمايد.هم در کليات شمس و هم در مثنوي از سازهاي گوناگون نام مي گيرد اما به رباب و ني افزون از ديگر سازها دل بسته است.در بزم سماع از رباب بهره مي‌جست و خود نيز رباب مي نواخت.رباب در روزگار مولانا انگار از خاندان بربط بوده است «رباب قديمي شکل ديگري داشته است و با کمان نواخته مي‌شده است و گويي از خاندان بربط بوده است. بربط را گاهي با کمان و گاهي با مضراب مي نواختند.يونانيان آن را با مضراب و آرياييان با کمان مي نواختند(گاهي هم به عکس آن) حکيم خاقاني شرواني رباب را،ساز نالنده خوانده است.پيداست که رباب را در شرق با کمان نمينواختند ؛زيرا ناله از کمان بر نمي‌خيزد.